Karagöz, Orta Oyunu ve Meddahın Özellikleri

Karagöz

Bir beyaz perde üzerine gölgeleri yansıtmak esasına dayanan tiyatro çeşididir.
Karagöz’ü oynatan kişiye “hayali” ya da “usta” denir.
Karagöz oyunları; mukaddime (giriş), muhavere (söyleşi-atışma), fasıl (asıl konu) ve bitiş olmak üzere dört bölümden oluşur. Oyunun asıl bölümü fasıl bölümüdür.
Oyunun başkişileri Karagöz ve Hacivat’tır. Karagöz, cahil halkı; Hacivat ise aydın ya da yarı aydın kişileri temsil eder.
Oyunda konuya göre türlü meslek, yöre ve uluslardan kişiler (Kürt, Ermeni, Laz) kendi şiveleriyle konuşturulur. Bu kişilerden bazıları şunlardır: Çelebi (genç bir mirasyedi), Beberuhi (cüce ve aptal), Tuzsuz Deli Bekir (sarhoş), Efe (zorba), Zenne (kadın), Kayserili (pastırmacı), Arnavut (bahçıvan), Acem (zengin), Yahudi (bezirgân) vb.
Karagöz oyunlarının piri Kuşteri kabul edildiğinden Karagöz meydanına da Kuşteri denir.
Karagöz oyunu tuluata (doğaçlama) dayalıdır.

Orta Oyunu

Seyircilerle çevrilmiş bir meydanda herhangi bir metne bağlı kalınmadan, tuluata (doğaçlama) dayalı olarak oynanan oyundur.
Karagöz’ün sahneye uyarlanmış şeklidir.
Halkın ortak malıdır ve karakterler şiveleriyle konuşur.
Oyunun oynandığı alana “palanga” denir.
En önemli kişileri Pişekâr ile Kavuklu’dur. Pişekâr, Karagöz oyunundaki Hacivat’ın; Kavuklu ise Karagöz’ün karşılığı gibidir.
Tuzsuz, Matiz, Sarhoş, Zenne, Külhanbeyi, Efe, Çelebi… Orta oyunun diğer önemli kişileridir.
Arap, Acem, Kayserili, Frenk, Balama, Yahudi, Ermeni gibi tipler de oyunda rol alır.
Orta oyunu; giriş, muhavere, fasıl ve bitiş olmak üzere 4 bölümden oluşur.
Dekor olarak “yenidünya” denen paravan ile “dükkân” denen bir tezgâh veya birkaç iskemle kullanılır.

Meddah

Meddah taklit yaparak hikâyeler anlatan, anlattığı hikâyeyi bir bakıma, tek başına oynayan kişidir.
Meddah aksesuar olarak bir baston ve mendilden yararlanır.
Bu sanatın günümüzdeki uzantısı stand-up yapan showmenlerdir.